Waxaa halkan idiin kugu soo gudbineynaa qaar ka mid ah dhakhaatiirta caanka ah deegaannada soomaalida ee safka hore uga jira la dagaallanka cudurka Covid-19.
Waayahooda shaqo iyo dadaallada ay wadaan deegaannada ay joogaan ee coronavirus-ka uu gaaray.
Waxaa ka mid ah Muqdisho, Hargeysa iyo Jabuuti.
Dr Maxamed Maxamuud Cali Fuje
Dr Maxamed Maxamuud Cali Fuje wuxuu ka soo baxay kuliyadda caafimaadka ee jaamacadda Umadda Soomaaliyeed sannadkii 1979-kii, wuxuu shaqo u tegay degmada Cadale halkaas oo uu madax ka noqday xarun caafimaad oo ku taallay.
Sannadkii 1981, wuxuu madax ka noqday isbitaalka Digfeer gaar ahaan qeybta daaweynta guud oo in mudda ah uu joogay.
1987 wuxuu jaamacadda labaad ka sameeyay London School of Hygiene halkaas oo uu kaga soo takhasusay daweynta xaaladaha caafimaad ee faafa ee ay adag tahay in la xakameeyo ee loo garanayo tropical medicine.
Wuxuu sidoo kale ku howlanaa la tacaalidda cudurrada faafa iyo daweynta caabuqyada. Wuxuu sannadkii 1991-dii noqday agaasimaha isbitaalka Digfeer ee magaalada muqdisho.
Dr Fuje wuxuu 1994-tii ku biiray Ha’yadda Caafimaadka Adduunka xilliggaas oo uu daacuun baahsan ka jiray Soomaaliya, waxay ha’yadda u xilsaartay isu duwaha dadalladii looga hortaggayay daacuunka.
Wuxuu shaqada Ha’yadda Caafimaadka Adduunka ee WHO howlgab ka noqday 2016-kii, haddana wuxuu bare ka yahay jaamacadda Banaadir.
Dr Maxamad Cali Fuje waxaa dhawaan loo magacaabay inuu hogaamiyo dedaallada lagula tacaalayo iyo kuwa looga hortagayo cudurka.
Dr Fuje wuxuu ka kaalin weyn ka qaatay dadaallada looga hortaggayo cudurada safmarka ah ee dalka ka dilaacay tan iyo intii uu ku soo dhex jiray arrimaha caafimaadka.
“Waxaa Alle wixii safmar ah oo waddanka ka dhacay mar haddii laga soo bilaabo waqtigii aan ka qalin jabiyay illaa iyo hadda mid aanan kaalin mug leh ka qaban ma jirin, waana ka wada qeybgalay,” ayuu yiri Dr Maxamed Maxamuud Cali Fuje.
“Hargabku wuxuu leeyahay diif badan kanina ma laha wax diif ah, coronavirus wuxuu leeyahay madax xanuun badan, qufac qallalan, dareenkii urka iyo dhadhanka ayaa ka tagaya qofka, calaamadaha kalena wuu la qeybsadaa hargabka caadiga ah”, ayuu yiri Dr Maxamed Cali Fuje.
Dr Maxamed Cabdi Gabboose
Dr’ Maxamed Cabdi Gabboose, waxa uu ka mid yahay dhakhatiirta caanka ah ee ku howlan la dagaalanka coronvirus ee Jamhuuriyadda Iskeed madaxbannaanida ugu dhawaaqday ee Somaliland. Waxaa uu hadda ka howlgalaa magaalada Hargeisa.
Dr Gabboose waxaa uu ku dhashay miyiga xadka dalka Itoobiya uu la wadaago Soomaaliland, wuxuuna ku soo barbaaray magaalada Muqdisho ee caasimadda Soomaaliya halkaas oo uu sidoo kale wax ku bartay.
Markii uu jaamacadda caafimaadka kaga baxay magaalada Muqdisho ka dib wuxuu fursad waxbarasho ka helay waddamo dibadda ah oo uu ka soo sameeyay saddex takhasus oo kala ah xanuunnada ku dhaca Neerfaha, xakameynta cudurada faafa, iyo habka loo maamulo caafimaadka ama loo xakameeyo cudurada.
Shaqaalaha caafimaadka ayaa wajahaya halista ugu badan ee xanuunkan sababtoo ah ma haystaan qalabka la isaga difaaco xanuunka oo ku filan
Tan iyo sannadkii 1987, wuxuu Dr Gabbose ka shaqeynayay arrimaha caafimaadka, isaga oo dowladii dhexe ee Soomaaliya ee madaxweynaha uu ka ahaa Maxamed Siyaad Barre, ka soo noqday wasiir ku xigeenkii caafimaadka waxaana intaa u sii dheeraa in xanuunada faafa uu u qaabilsanaa dowladda.
“Maamullada ka jira Soomaalida meel walba ha joogaane waa in ay sameeyaan wacyi-galin xad-dhaaf ah waa in ay dhaqaajiyaan dhaqaatiirta, waa in ay dhaqaajiyaan Culimada, waa in dhaqaajiyaan bulshada rayidka ah, waa in ay dhaqaajiyaan cuqaasha”, ayuu yiri Dr Gabboose.
Dr Xuseen Yuusuf Dharaar
Wuxuu ku dhashay dalka Jabuuti sannadkii 1976, waxbarashadiisa hoose ee caafimaadka wuxuu ka bartay magaalada Bamako ee waddanka Mali, wuxuu ku takhasusay cudurrada faafa oo uu kasoo bartay jaamacad ku taalla Senegaal.
Sannadkii 2008-dii waxaa loo magacaabay agaasimaha guud ee ka hortagga cudurrada faafa ee Jabuuti, Xuseen wuxuu in muddo ah kusoo dhex jiray arrimaha caafimaadka ee Jabuuti.
Haatan wuxuu madax u yahay guddiga loo xilsaaray ka hortagga cudurka Covid-19 ee dalkaas.
Xuseen Yuusuf Dharaar wuxuu sheegay in dowladda Jabuuti ay hadda baartay
Dr Xuseen wuxuu shacabka kula talinaya in qof kasta uu neftiisa xakameeyo sida in qofka uu xirto afka iyo sanka.
“In qofka naftiisa uu xabiso… oo uu isku dayo in uu Maaskaraha xidho hadduu heysanna in uu maro afka ku xidho, gacmahiisa dhaqdo oo xanuunka uu isaga iska ilaaliyo… haddii uu hayana uu ka ilaaliyo in dadka kale uu taabto,” ayuu yiri Xuseen Dharaar.
“Coronavirus waa jeermis yar, nooc minal hergeb ah oo qofka kagaaraya cunaha oo ilala sanbabada tegaya, dhibaatadiisa ugu weyn ee dilaaga ah waxay tahay in hal bowlihii naqaska uu ka istaajinaya qofka”.
