Gudida Gurmadka abaaraha ee heer qaran waxay maalin dhawayd soo bandhigtay xisaab xidh, video-ga dhamaystiran marka aan daawaday waxa ii soo baxday in gudidani ay fudaydisay musuq-maasuq baahsan inuu dalka ka dhaco.
Waa in aan ka sii afeeftaa in aan ixtiraam iyo kalsooni buuxda u hayo xubnaha gudida abaaraha oo culimaa’u diin u badan iyo walibana madaxda qaranka oo uu ka mid yahay madaxwaynaha iyo wasiirka madaxtooyadu, balse falka dhacay malaha magac bixin kale oo aan ahayn (musuq-maasuq).
Musuq-maasuqa aan ka hadlaayo maaha mid aan cid gaar ah ku cadayn karo, maadaama aanan haynin cadaymo ku filan, balse waxaan caddaymo ku filan u hayaa inuu dhacay fal musuq-maasuq cida doontaaba ha sameesee.
Marka hore aynu qeexno musuq-maasuq sida ay ku sheegtay Transparency International “the abuse of entrusted power for private gain” (waa si xun u adeegsiga awoodda lagu aaminay qofka si looga helo manfac gaar ahaaneed).
Nuxurku maqaalkaygu waa natiijada qaldan ee dhacday, maaha cida samaysay ficilkaasi khaldan.
Masuuliyiin badan oo aan gaar ula sheekaystay waxay moodayaan in musuq-maasuqu yahay in kaliya uu qofka masuulka ahi uu cuno lacag dan guud ah, balse ma rumaysna in musuq-maasuqa ka sii xun inuu yahay in masuul aan waxba lunsanayn ay ku hoos noolaadaan dad kale oo hantidaasi boobaaya, isagoo aan waxba ka qabanayn.
Si kooban aynu su’aalahan u waydiino guddidan:
1. Miisaaniyada Qaranka waxa ku jiray muddo dhawr sannadood ah lacago badan oo ku saabsan wax ka qabashada abaarta. Markaa maadaama aydaan marnaba soo hadal qaadin arrintaasi miyaanay ahayn inaad xalaalayseen lacagtaasi la musuq-maasuqay, maadaama ay caddahay in aan meeshii loogu talo galay la galin, oo haddii ay taasi dhici lahayd aanay marnaba abaartan oo kale inagu dhacdeen. Iyadoo arrintaasi ay caddayn idiinku filan tahay inay xukuumaddu sheegtay inay toban milyan oo doolar ay ku filan yihiin ka hor tagga abaaraha, talaw miyaanay guddidani arag in sannadka qudha ay miisaaniyada qaranka ugu jiraan lacago ka badan toban milyan oo ku filiqsan hayadaha ku magacaaban wax ka qabashada abaaraha? Markaa miyay xalaaleeyeen lacagahaasi la musuq-maasuqay? Ficilkoodani ka aamuska arrintaasi miyaanuu fudaydin in aan waxba la iska waydiin musuqii hore u dhacay?
2. Gudidani su’aasha ugu horraysa ee is waydiin lahayd waxay ahayd: talaw waa maxay sababta dhabta ah ee la noo magacaabay? Ma wax aanay dawlada oo dhami awoodin ayay awood u leeyihiin? Mise waa ka dhab wasiirka madaxtooyada marka uu leeyahay in hadafku yahay midaynta hawlaha gurmadka? Miyaanuu isla wasiirku ahayn kii ku baaqaayay in qaab qabiileed ay reeruhu isku kaalmeeyaan? Meeday midaynta hawlaha gurmadka markaasi? Sidoo kale waligeed way kala madax-bannaanaan jireen dadaalada xukuumada iyo waxyaabaha ay shacabku gaar u qabsadaan? Mise waxa loogu xil-saaray guddidan inay lacagta soo ururiso maadaama aanay jirin kalsooni lagu qabo xukuumada? Haddii aanay kalsoonidaasi jirin miyay baadheen sababteeda?
3. Waxa dhici karta inay guddidani is tidhi “Dadkiina si daacad ah u caawiya” maadaama gacanta loo galiyay awoodii maaliyadeed iyo maamulba, dawladuna ay kaliya ilaalinta amniga ay qaabilsanayd sida ay ku dhawaaqday guddidu.. su’aasha is waydiinta mudan waxay noqonaysaa talaw aqoon miyay u leedahay guddidani qaabka gurmadka abaaraha? Mise arrintani waa mid aan aqoon u baahnayn? Talaw miyuu jiraa wax aan aqoon u baahnayn? Haddii aanay aqoon u lahayn miyaanay indhaha ka ridayn hawsha gurmadka dadka tabaalaysan?
4. Sh. C.Raxmaan oo ka mid ah guddida markii uu tirinaayay caqabadaha waawayn ee ka hor yimid wuxuu ku daray, inay marar badan raashin iyo taageero siiyeen dad aan u baahnayn, taasi
miyaanay caddaynayn in dadka gurmadka la siinaayay in aanay diiwaan-gashanayn? Taasi
Maxamuud Jaamac Axmed (Xamdi)
